आपण कोणावर विश्वास ठेवू शकतो हे समजून घेणे हे एक प्रमुख सामाजिक आणि भावनिक कौशल्य आहे. ते आपण मुलांना लहान वयात शिकवू शकतो आणि हायस्कूलमध्ये असताना मुलांच्या मनात ते पक्क करू शकतो. मदत लागली आपले आधारस्तंभ कोण आहेत? कोणाला कशा प्रकारे संपर्क साधायचा हे जाणून घेतल्याने विद्यार्थ्यांना फायदा होतो.
आपण कोणावर विश्वास ठेवू शकतो?
आधार व्यवस्थेबद्दल बोलताना, तुम्हाला फक्त तुमच्या विश्वसनीय लोकांच्या यादीच्या पलीकडे जायचे आहे. यादी करताना आपल्याला आधार देणारी माणसे आपल्याला कुठे कुठे भेटतात त्यानुसार त्यांची यादी करा. (उदा. समुदाय, घर, शाळा), आपले त्यांच्याशी कशाप्रकारचे संबंध आहेत आणि ती सारी माणसे आपल्याला कोणत्या प्रकारची मदत देऊ शकतात हे ही लक्षात घ्या.
आधार गट
तरुणांना त्यांच्या आधार व्यवस्थेबद्दल जास्त विचार करायला लावा. कोणत्या प्रकारच्या समस्यांचा सामना करण्यासाठी ते कोणाकडे जातात/जातील? कोणासोबत त्यांचे नाते कशा प्रकारचे आहे इ. चा विचार करून त्यांना त्यांच्या आधार गटाची आकृती काढायला सांगा. एकच मध्य बिंदू असलेली अनेक वर्तुळांची आकृती आधारगट समजून घेण्यासाठी खूप उपयोगी ठरू शकतात.
उदाहरणार्थ, वर्तुळांना रंग देऊन, समस्या किती मोठी आहे हे तुम्ही दर्शवू करू शकता. लहान समस्या फक्त केंद्र वर्तुळात दर्शवायच्या आणि त्या समस्येवर आधारित इतर समस्या त्याच्या पुढील वर्तुळांत लिहायच्या. नंतर तुम्ही अशा लोकांना जोडू शकता ज्यांच्याकडे तुम्ही लहान, मध्यम आणि मोठ्या समस्यांसाठी जाल.
स्वतःचे नाव मध्यभागी लिहा आणि ज्या व्यक्तीशी तुमचे जितके जवळचे नाते असेल तितकी ती व्यक्ती आकृतीमध्ये स्वतःच्या नावाच्या जवळ लिहा. कुठल्या समस्यांसाठी तुम्ही कोणत्या व्यक्तीकडे जाऊ शकाल ह्याचा विचार करा.
मला आधार कधी हवा आहे?
विद्यार्थ्यांनी त्यांच्या आधाराच्या वर्तुळात कोण कोण आहे हे समजून घेणे महत्वाचे आहे. त्या लोकांपर्यंत कधी संपर्क करायचा हे त्यांना माहीत हवे.
आपल्या आधार यंत्रणा (सपोर्ट सिस्टीम) महत्वाच्या आहेत आणि आपण कोणावर विश्वास ठेवू शकता हे आपल्याला माहित असले पाहिजे. परंतु त्या व्यक्तींची मदत कधी किंवा कशी घ्यायची हे आपल्याला माहित नसल्यास, त्याचा फारसा उपयोग नाही.
लहान अडचणी विरुद्ध मोठ्या अडचणी
बहुतेक विद्यार्थी सहसा काही समस्यांशी झगडत असतात. त्यांना त्या स्वतःहून कशा सोडवायचे हे माहित नसते. कालांतराने, या छोट्या छोट्या समस्यांचे रूपांतर मोठ्या समस्यांमध्ये होते. अशा समस्या सोडवण्यासाठी ते एकतर प्रौढांवर जास्त अवलंबून राहतात किंवा सर्व समस्या स्वतः सोडवण्याचा प्रयत्न करतात.
यावर मार्ग काढण्यासाठी, आम्ही पहिल्यांदा तरुणांच्या आयुष्यातील समस्यांची यादी केली व त्याची वर्गवारी केली.
- कोणतीही समस्या नाही - विसरून जाण्याजोगी देण्याजोगी समस्या आहे.
- सहज सोडवली जाऊ शकणारी समस्या - सोपे उपाय असणारी समस्या.
- लहान मुले सोडवू शकतील अशी - समस्या ज्या मुलांनी त्यांच्या त्यांच्या सोडवाव्यात अशी अपेक्षा मोठी मंडळी करतात.
- प्रौढांच्या मदतीने निराकरण - समस्या ज्या मुलांच्या असतात पण मोठी प्रौढ मंडळी त्या सोडवण्यासाठी किंवा सोप्या करण्यासाठी मदत करतात.
- प्रौढांची मदत - अशा समस्या ज्या मुलांनी स्वतः सोडवू नयेत, एखाद्या प्रौढ व्यक्तीला निराकरण करण्यास सांगावे.
- आणीबाणी - ज्या समस्या मोठ्या मंडळींनी त्वरित पुढाकार घेऊन सोडवल्या पाहिजेत.
समस्यांचे असे वर्गीकरण आपण आधाराच्या वर्तुळाशी जोडू शकतो. मुले, कोणती समस्या किती मोठी ते ओळखून कोणत्या व्यक्तीकडे मदत मागायची हे ठरवू शकतात.
आपल्या आधार व्यवस्थेतील माणसांची किती वेळा आणि कुठल्या कुठल्या कारणांसाठी आपण मदत घेत आहोत, आपण आधार व्यवस्थेतील माणसांचा गैरफायदा तर घेत नाही ना ह्याविषयी ही मुलांशी बोलले पाहिजे.
तरुणांमध्ये, नैराश्य निर्माण होण्याचे प्रमुख कारण एकटेपणाहे आहे, असे संशोधन सांगते. तरुण भारतीय त्यांच्या वैयक्तिक आकांक्षांचा जोमाने मागोवा घेताना दिसून येत आहेत. वैयक्तिक प्रगती बरोबरच आपल्या आजूबाजूचा समाज आणि समुदाय यांचाही विचार आपण करायला हवा. जागतिक आरोग्य संघटना मानसिक स्वास्थ्याची व्याख्या करताना, व्यक्तीची "समुदायाला योगदान" देण्याची क्षमता सुदृधतेच्या प्रमुख सुचकांपैकी एक म्हणून समाविष्ट करते.
तथापि, आज भारतातील तरुण स्वतःचे ध्येय साध्य करण्यासाठी स्वतःला शारीरिक आणि मानसिकरित्या कुटुंब आणि समाजांपासून दूर करत आहेत. भारतातील विभक्त कुटुंबपद्धतीचा वाढता प्रसार (88% कुटुंबांमध्ये फक्त 3-4 सदस्य आहेत),मुलांचे संगोपन करताना "यश", “आपण कायम चांगल्याच परिस्थिती मध्ये असणे", “अतिशय कमी सहनशीलता" अशा गोष्टीवर लक्ष केंद्रित केळे जाते. या सर्व गोष्टींमुळे मुलांना मनःशांती मिळत नाही. सर्वसाधारणपणे, मुलांना कसे वागावे, समस्यांना कसे हाताळावे हे न शिकवतच केवळ अभ्यास करणे, "गुण मिळवणे" आणि "जीवनात यशस्वी होणे" शिकवले जाते.
भारतीय समाज पालकांना, मुलांवर अभ्यास करण्यासाठीचा, गुण मिळवण्यासाठीचा दबाव टाकण्यास प्रवृत्त करतो.बहुतेक भारतीय पालकांना त्यांच्या मुलांनी सहा आकडी पगाराची नोकरी करावी असे वाटते. स्वतःच्या मृत्यूआधी, मुलांची लग्न पार पडून त्यांचे संसार मार्गी लगावेत अशी त्यांची इच्छा असते.मुले अशा दबावाला बळी पडतात आणि पालकांना, त्यांच्या आवडीचा पण आयुष्याचा जरा हटके मार्ग चालण्याची किंवा त्यांच्या आवडीचा जोडीदार निवडण्याची त्यांची क्षमता पटवण्याचा प्रयत्न करत नाहीत. लहानपणापासून, वाद विवादांना कसे तोंड द्यायचे हे शिकवले न गेल्याने मुले अनेकदा दबावाला बळी पडून पालकांचे निर्णय मान्य करतात. तथापि, असंतोषामुळे अनेक तरुण वैफल्यग्रस्त आणि चिंताग्रस्त होऊन त्यांना नैराश्य येते.
हे सर्व टाळण्यासाठी आपण कसे काम करू शकतो? समुपदेशन करणे व उपचार देणे हे नक्कीच चांगले पर्याय आहेत मात्र भारतात दर 1,00,000 लोकांमागे एक मानसोपचारतज्ञही नाही.उदासीनतेच्या उंबरठ्यावर असलेल्या तरुणांच्या गरजांना प्राधान्य देणे किंवा मानसिक अस्वास्थ्याचे संकेत देणारे वर्तन कमी करण्यासाठी मदत करणे आवश्यक आहे. म्हणूनच, यासर्व प्रक्रियेमध्ये कुटुंब आणि समुदायाचा सहभाग आवश्यक आहे. किंबहुना, भारतीय कुटुंबे ही मानसिकदृष्ट्या आजारी लोकांसाठी आधार, प्रोत्साहन आणि भावनिक सामर्थ्याचे स्त्रोत आहेत. किंबहुना, एखाद्या व्यक्तीला नैराश्यात पडण्यापासून रोखण्यासाठी ते आजवर न वापरले गेलेले मार्ग आहेत.
याचा विचार करताना, एक महत्त्वाची गोष्ट लक्षात ठेवा ती म्हणजे, नैराश्य आणि इतर समस्यांशी लढण्यासाठी मदत करणारी आधार व्यवस्थ(सपोर्ट सिस्टीम) सर्ववेळी तयार असेलच असे नाही. कुटुंबे जितका आधार देऊ शकतात तितक्याच समस्या देखील निर्माण करू शकतात, आणि शेवटी हे सारेच एखाद्या व्यक्तीच्या समोरच्या माणसातील फक्त चांगले गुण घ्यायच्या क्षमतेवर आणि इच्छेवर अवलंबून आहे. भारतातील अनेक तरुण हे उदासीनतेच्या काठावर आहेत. खरंतर निरोगी मानिसक आरोग्य त्यांच्यापासून फक्त एका फोनच्या अंतरावर आहे. परंतु किती तरुण त्यांच्या हितचिंतकाना कॉल करण्यास आणि मदत घेण्यास तयार आहेत? कुटुंब आणि समाज यांनी काळजीपोटी केलेला हस्तक्षेप मान्य करून इतर गोष्टींकडे दुर्लक्ष करायला किती जण तयार आहेत? iएकत्रितपणे निर्णय घेऊन समस्या सोडवणारी भारतीय संस्कृती आणि वर्तमानकाळातील भारत यांची सांगड घालायला तरुणांना शिकवणे गरजेचे आहे. त्यांची स्वप्ने आणि मोठ्यांचा सल्ला यातील सुवर्ण मध्य कसा गाठता येईल या प्रश्नावर विचार आणि अभ्यास व्हायला हवा. चांगल्या मानसिक स्वास्थ्यासाठी भारतीय आणि जगातील तरुणांनी हे समजून घ्यायला हवे.
नॅशनल टोल फ्री ड्रग - डीऍडीक्शन हेल्पलाईन: 1800 11 0031
टोबॅको क्विट हेल्पलाईन - 1800 11 2356
(वेळ - सकाळी 8 ते रात्री 8) किंवा तुम्ही 011 22901701 या क्रमांकावर मिस कॉल देऊ शकता .
INDIA SUICIDE & STRESS HELPLINE
( Feeling Alone : Depressed : There is someone to listen to you )
1. Jeevan Aastha Helpline :
Toll Free : 1800 233 3330 ( Verified )
( 24 * 7 available , operated by Gandhi Nagar Gujrat Police in association with physcologist : VERIFIED : SUICIDE , DEPRESSION , CAREER COUNCELLING , ADDITION )
WEBSITE : http://www.jeevanaastha.com/
EMAIL : help@jeevanaastha.com
2. AASRA :
Helpline: 09820466726
( Language : Hindi and English )
Website : http://www.aasra.info/helpline.htm
3. COOJ Mental Health Foundation ( GOA ) :
CALL : 0832-2252525 ( Verified )
LANGUAGE : ENGLISH ( ONLY )
TIMINGS : 1pm to 7pm : Monday to Friday
4. VANDRAVELA FOUNDATION –
Telephone : 18602662345 and +91-9999666555
Email : help@vandrevalafoundation.com
Note : 24 hours is standard time for email reply
All days 24*7 , Language : Hindi , English , Gujrati ( Verified )
5. KIRAN MENTAL HEALTH ( GOVT ) –
Helpline: 18005990019
Timings : 24hours, Government Helpline
( The purpose is to resolve the issues faced by the people experiencing anxiety, depression, stress, panic attack, post-traumatic stress disorder, adjustment disorder, suicidal thoughts, substance abuse, mental health emergency, and pandemic induced psychological issues )
6. One Life Foundation :
Helpline: 7893078930
Timings : Monday to Saturday : 10am to 6pm ( Verified )
Language : English , Hindi , Tamil
7. SANJIVINI : ( DELHI )
Centre 1 ( Jangpura NewDelhi : 011-24311918 , 011-24318883 , 011-43001456 ( 10am to 5.30 pm : monday to friday )
Centre 2 ( Qutub Institutional Area ) : 011- 40769002 , 011-41092787 ( 10am to 7.30pm : Monday to Saturday)
Website : http://sanjivinisociety.org/
8. SUMAITRI :
Helpline: 011-23389090 ( NEWDELHI )
Timings : 2pm to 10 pm weekdays and sat and sun – 10am to 10pm
9. FORTIS STRESS
HELPLINE : +91-8376804102
All Days 24*7 , Over 15 languages ( Verified )
10. Parivarthan Counseling
Helpline Services : 7676602602
Timings : 4pm to 10pm , Monday to Friday
11. ICALL ( Operated by TISS ) –
Helpline: 022-25521111 and 9152987821
( 10am to 10 pm : monday to saturday )
Website : http://icallhelpline.org/
12. Roshni Foundation ( Secundrabad )
Helpline: 040-66202001 , 040-66202000
TIMINGS : 11am to 9pm Monday to saturday
13. MITRAM FOUNDATION ( BENGALURU ) –
Helpline: 080-25722573
Timings : 10am to 2pm , Monday to saturday ( Verified )
Languages : ENGLISH, HINDI (ALL DAYS EXCEPT SUNDAY)
ENGLISH, HINDI AND KANNADA (WEDNESDAYS)
14. India: International Bipolar Foundation :
CALL : +91-8888817666
15. Arpita Foundation :
Helpline: 080-23655557 , 080-23656667
Mon to Sun , 07am to 9 pm ( Verified )
Language : Multiple languages based on chart on the website
Website : http://arpitafoundation.org/
16. LIFELINE FOUNDATION ( KOLKATA ) :
CALL : 033-24637401 , 033-24637432
Timings : 10am to 6pm , Monday to sunday
Website : https://lifelinefoundation.co.in/
17. HITGUJ
Helpline ( MUMBAI ) : 022-24131212
( 24 HOURS HELPLINE , OPERATED BY KEM HOSPITAL IN ASSOCIATION WITH MUMBAI MUNICIPAL CORPORATION [ M.C.G.M ] )
18. National Institute of Behavioural Sciences
( KOLKATA ) : 033-22865203
Timings : 12pm to 8pm ( all days except government holidays )
19. ASHA
Helpline ( Chandigarh ) : 0172-2735436 , 2735446
Timings : 8 am to 7 pm ( Monday to saturday )
20. SAATH ( AHEMDABAD ) :
Helpline: 079-26305544 , 079-26300222
Timings ( 1pm to 7pm daily )
21. Healing Minds Foundation ( SRINAGAR ) –
Helpline: 18001807020
Timings : 10am to 5 pm ( sunday to thursday )
22. The Sara ( Jammu Tawi ) :
Helpline: +91-9697-606060
Email : mail@thesara.org.in , Timings : 10am to 5pm
23. Jeevan Suicide Prevention
Helpline ( Jamshedpur ) : 0657-6453841 , 0657-6555555
Timings : 10am to 6pm daily
24. DISHA (KERALA ) –
Helpline: 1056
25. NGO SPACE : LGBT
TRANSGENDER COMMUNITY HELPLINE : 1800111015
26. TAMIL NADU SCHOOL STRESS
HELPLINE : 14417
27. SNEH FOUNDATION ( 8 AM TO 10PM ALL DAY ) :
Helpline: 044-24640050
Website : https://snehaindia.org/
28. CALL : 104
( IN PUNJAB , JHARKHAND , CHATTISHGARH , ASSAM , JHARKHAND , KARNATAKA AND MANY OTHER STATES )
29. Spandan : 7389366696
All days of week 24/7 , English and Hindi ( Verified )
30. CAN – HELPLER :
( expert counsellors who will offer relief from cancer-related anxiety, depression and stress. Operated by Tata Memorial Center , Mumbai )
CONTACT : 09511948920
All days of the week from 10 am to 6 pm in English, Hindi and Marathi.
31. Mann Talks Helpline : 8686139139
Timings : 9am to 6pm , Monday to sunday
Language : English , Hindi , Marathi
Webiste : http://manntalks.org/
ORGANIZATIONS PROVIDING OPEN PALTFORM AND FREE ADVISORY :
1. FREE EMAIL BASED HELPLINE : BY SWITCHINDIA.ORG
- FREE EMAIL SUPPORT
- Personalized Response Within 24-48HRS
- Anonymous ( no need to give your name / details )
- Confidential
Email Now: insideout@switchindia.org
Report Cybercrime:
https://cybervolunteer.mha.gov.in/webform/Volunteer_AuthoLogin.aspx
