• “तू आता खूप चिडला आहेस आणि म्हणून मला निघून जायला सांगत आहेस. मी मागे जाते. परंतु राग, चीड भावना त्रासदायक आणि भीतीदायक असू शकतात. अशा वेळी मी तुला एकत नाही सोडणार. तू सुरक्षित आहेस आणि मी इथेच आहे. तुला जितकं दु:खी वाटतंय, जितका राग आलाय तो येउ दे. आणि जेव्हा तू मला सांगायला तयार असशील तेव्हा मी इथेच असेन, तुला मिठी मारण्यासाठी. ”

यामुळे भावनिक बुद्धिमत्ता वाढायला कशी मदत होते:

• आपल्याला आपल्या भवन जाणवणे, भावनांमुळे विचारांचा गोंधळ निर्माण होणे परंतू हळूहळू त्या भवना मागे सोडून आपल्याला पुढे जाता येणे हे आपण भावनिक दृष्ट्या सुधृढ असल्याचे लक्षण आहे. जर आपण भावना व्यक्त नाही केल्या तर त्या मनामध्ये साठून राहतात. मुले त्यांच्या तीव्र भावनांनी घाबरतात. भावना व्यक्त करणे त्यांना जोपर्यंत सुरक्षित वाटत नाही तोपर्यंत ते अशा भावना रोखण्याचा प्रयत्न प्रयत्न करतात. भावना आपल्या शरीरातच निर्माण होतात आणि साठवल्या जातात, आरडओरडा करणे, मोठ्यामोठ्याने रडणे किंवा दंगा करणे हा लहान मुलांचा साठवलेल्या भावना व्यक्त करण्याचा नैसर्गिक मार्ग आहे.
• जेव्हा आपण आपल्या मुलांना त्यांच्या भावना अनुभविण्यास आणि व्यक्त करण्यास सुरक्षित वाटावे म्हणून मदत करतो, तेव्हा आपण त्यांना त्यांचे मानसिक आणि शारीरिक आरोग्य सुधारण्यास मदत करत असतो तसेच त्यामुळे मुलांना स्वतःची भावनिक प्रक्रिया समजून घेण्यास मदत होते, ज्यामुळे कोणत्याही परिस्थितीत ते त्यांच्या भावना चांगल्या पद्धतीने हाताळू शकतात. 

4. समस्या सोडवणे शिकवा

भावना संदेश असतात, दिवसभर लोळत बसता येईल अशी गादी नव्हे. आपल्या मुलांना, भावनांवर कृती न करता, त्या अनुभवायला शिकवा. भावनांसोबत जगायला शिकवा आणि तीव्र भावनांच्या विळख्यात नसताना कृती करणे व समस्या सोडविणे योग्य ठरते हे शिकवा.

बहुतेक वेळेस, मुलांना (आणि प्रौढांनासुद्धा) त्यांच्या भावना समजून घेतल्या गेल्यात आणि त्या स्विकारल्यात, असे कळाल्यानंतर भावनांची तीव्रत कमी होऊन यामुळे समस्येचे निराकरण होण्याची शक्यता निर्माण होते. कधीकधी, मुले स्वत: हे करू शकतात तर कधीकधी, त्यांना मंथन करण्यासाठी आपल्या मदतीची आवश्यकता असते. परंतु जोपर्यंत ते तुम्हाला मदतीसाठी विचारत नाहीत तोपर्यंत त्यांचा प्रश्न सोडविण्यासाठी निर्माण होणार्‍या इच्छेला थोपावा. (यामुळे, तुमच्या मुलांमध्ये समस्या सोडविण्याची क्षमता आहे यावर तुमचा विश्वास नाही असा संदेश जाऊ शकतो.)

 “मिना आजारी असल्यामुळे येऊ शकणार नाही म्हणून तू निराश झाला आहेस. मला माहिती आहे, की तुला तिच्याबरोबर खेळण्याची खूप इच्छा होती. पण आता ते शक्य नाही त्यामुळे, तू जेव्हा तयार असशील तेव्हा आपण थोडा विचार करू आणि इतर कोणत्या गोष्टी केल्यामुळे तुला मजा येईल यावर चर्चा करू.”

“शिखर तुला खेळायला देत नाही म्हणून तू अगदी वैतागली आहेस. कधीकधी तुला असे वाटते की यापुढे कधी त्याच्याबरोबर खेळूच नये.. पण तुला ही त्याच्याबरोबर खेळायला आवडतं. तुला काय वाटते? तू शिखरला काय सांगितलंस की तो तुझं म्हणणं ऐकून घेईल आणि तुला ही खेळायला देईल?

यामुळे भावनिक बुद्धिमत्ता वाढायला कशी मदत होते:

• मुलांनी त्यांच्या भावना व्यक्त करणे आवश्यक आहे, परंतु भावनांमधून बाहेर पडून समस्यांचे विधायक उपाय कसे शोधावे हे देखील त्यांना माहित असणे आवश्यक आहे. मुले हे हळूहळू सरावाने आणि इतरांचे बघून शिकतात.
• संशोधन असे दर्शविते, की आपल्या मुलांबाबत सहानुभूती व्यक्त करणे हे त्यांना भावना व्यवस्थापन शिकविण्यासाठी अपुरे आहे. मुलांचा अनेकदा त्यांच्या भावनांवर ताबा नसतो. आपल्या भावना, आपल्या आयुष्यात घडणाऱ्या वेगवेगळ्या गोष्टींचा संकेत असतात. तो संकेत जाणून घेऊन त्यावर काम करणे मुलांना शिकवले पाहिजे.
• सर्वच मुलांना, दुसर्‍या व्यक्तीवर हल्ला न करता त्यांच्या गरजा व्यक्त करणे शिकवणे आवश्यक आहे.

5. करून बघा

जेव्हा काही नकारात्मक गोष्टी विकसित होत आहेत असे आपल्याला दिसते, तेव्हा आपल्या मुलाला काही समस्या आहेत आणि त्या कशा हातळव्यात हे त्याला/तिला कळत नाहीये हे समजून घ्या. ह्या समस्या सोडवण्याचा सर्वोत्तम मार्ग म्हणजे खेळणे.

उदाहरणार्थ, कदाचित तुमच्या चार वर्षांच्या मुलीला नेहमीच तिची आई पाहिजे असते. ही समस्या न ओरडता, सर्वांनी मिळून सोडवता येऊ शकते. असा एखादा खेळ खेळता येऊ शकतो, जिथे, मुलीचे बाबा, आई आणि तिच्या मध्ये येऊन त्या दोघींना एकमेकींपासून दूर ठेवण्याचा अयशस्वी प्रयत्न करतात. वडील आई आणि मुलगी यांच्या मध्ये येऊन ओरडून सांगतात, “मी तुला आईकडे जाऊ देणार नाही …. अरे, तू कित्ती पटकन धावत गेलीस! ... तू मला लगेच ढकललेस! ... तू खूप बलवान आहेस! .. .. पण यावेळी तू मला हरवू शकणार नाहीस!”

या खेळातून आपले चार वर्षांचे मुलं हसेल आणि बढाई मारेल की ती नेहमीच तिच्या आईकडे जाऊ शकते. या खेळामुळे आई बरोबर नसताना वाटणाऱ्या तिच्या चिंता कमी होतील आणि सतत आई बरोबर असण्याच्या भावनेवर ताबा मिळवणे सोपे होईल.

यामुळे भावनिक बुद्धिमत्ता वाढायला कशी मदत होते:

• सर्व मुले दररोज तीव्र भावना अनुभवतात. त्यांना बर्‍याच वेळेस आपण कमी महत्वाचे आहोत, आपले कोणी ऐकत नाही, राग, उदासीनता, भीती किंवा मत्सर वाटत असतो. भावनिकदृष्ट्या सुदृढ मुले या भावनांना खेळाद्वारे मात करतात, जे सर्व प्रजातीतील लहान मुले शिकतात. आपल्या मुलांना खेळातून त्यांच्या अंतर्गत संघर्षांचे निराकरण व्हावे यासाठी मदत करा; जेणेकरून वयानुसार योग्य विकासात्मक टप्पे ते पार पाडू शकतील.
• आपले मूल अनेकदा त्याच्या भावनिक संघर्षांना शब्दात मांडू शकत नाही; बहुतेक प्रौढांसाठीही ते कठीण आहे. परंतु तो त्यांना प्रतिकात्मकरित्या खेळाच्या माध्यमातून बाहेर काढू शकतो आणि त्यांच्याबद्दल न बोलता ते सोडवू शकतो.
• जसे आपले अश्रू तणाव घालवणारी संप्रेरके निर्माण करतात व आपल्याला बरे वाटते तसेच हास्य देखील तणाव घालवणारी संप्रेरके निर्माण करतात आणि हसून तणाव दूर करणे अधिक मजेदार आहे.