वेगवेगळी मते असणारी लोकं एकत्र आली की भांडणे होणे स्वाभाविक आहे त्यामुळे तुमच्या तरुण मुलांशी तुमचे वाद होणं सामान्य आणि अपेक्षित आहे. तथापि पालक व तरुण मुलांमध्ये होणारा संघर्ष त्यांचे नाते कमकुवत करू शकतो.

अनेकदा नकारात्मक संवाद हे भांडणाचे कारण असते. कठोरपणा, दोषारोप करणे, सतत टीका, सक्तीने ओरडणे.

नेहमीच नकारात्मक संभाषण ओळखणे सोपे नाही. उदा. नीतिनियम पाळणारे पालक टीका करू शकतात कारण त्यांच्या मुलाने अधिक प्रयत्न करावे अशी त्यांची इच्छा असते. जर तुम्ही नकारात्मक संवाद करत असाल तर:

• संभाषण वेगाने बिघडते ओरडणे किंचाळणे, भांडणे
• तुम्हाला राग येतो, उदास नाकारले पणा, दोषारोपन किंवा अप्रिय वाटते.
• भांडंनामध्ये प्रश्न कधीच सुटत नाहीत.

तुम्ही नकारात्मक संवादाला सकारात्मक संवादामध्ये बदलू शकता. त्यासाठीच्या सूचना:

• एकमेकांशी कसा संवाद साधावा याविषयी बोला. संभाषण सुधारण्यासाठी रणनीती बनवा. मंथन करा किंवा एकत्र चर्चा करा.
• वाद घालण्यासाठी काय महत्वाचे आहे ते ठरवा. स्वतःची सुरक्षितता महत्वाची आहे, जसे की दारू पिऊन गाडी चालविणार्‍या चालकच्या गाडीमध्ये न बसणे, हे भांडण्याचे कारण असू शकते. इतर गोष्टी जशा की खोली नीटनेटकी ठेवणे यावर भांडण्यापेक्षा दुर्लक्ष केलेले चांगले.
• विधायक चर्चा करा. कबूल करा आणि त्यांचे विजय साजरा करा. त्यांना समजेल जेव्हा त्यांना कळेल की ते चुकीचे होते आणि त्यमुळे त्यांना आठवण करून देण्याची गरज पडणार नाही.
• तुम्ही चुकीचे असाल तेव्हा माफी मागून चांगले उदाहरण दाखवून द्या.

जेव्हा किशोरवयीन जबाबदारीने वागायला तयार असतील तेव्हा आपल्याला स्वेच्छेने अधिक स्वातंत्र्याचा हक्क देण्याची आवश्यकता आहे. त्यांना मिळालेल्या प्रत्येक हक्का सोबत एक जबाबदारी पण येते, सूचनांचा समावेश:

• तुमच्या किशोर वयीन मुलाशी बोलावून घरातील नियम ठरवा. उदा. सध्याकाळी मित्रांबरोबर बाहेर जायचे असेल तर त्यासाठीची वेळ दोघे मिळून ठरवा.
• किशोरवयीन व्यक्तींशी घरगुती नियमांची चर्चा करताना तडजोड करण्यास तयार रहा. (कमी महत्त्वाच्या मुद्द्यांना सोडून देण्याचा प्रयत्न करा.)
• नाही म्हणण्या अदोगर थांबा आणि विचार करा. यावेळी हो म्हणण्यसाठी किशोरवयीन जबाबदारी घेण्यास तयार आहे का?
• जर तुम्ही नाही म्हणालात तर का हे स्पष्ट करा – पण पालकांची भूमिका लक्षात ठेवा त्यामुळे वाद होऊ शकतात. चांगली कारणे द्या जसे की सुरक्षितता.
• स्वतः ची काळजी व जबाबदारी घेण्यासाठी त्यांना मदत करा. उदा. मद्यपान किंवा सुरक्षित लैंगिक संबंध यासारख्या विषयावर चर्चा करा आणि तुम्हाला वाटणारी काळजी याविषयी बोला.

ऐकण्यासाठी वेळ द्या – तुम्हाला आश्चर्य वाटेल की किशोरवयीन तुमचावर विश्वास ठेवतील जर त्यांना तुम्ही त्यांचे ऐकून घेताय हे लक्षात येईल. सुचना:

• जेव्हा ते तुमच्याशी बोलतील तेव्हा खरोखर ऐका. उदा. तुम्ही जे काही करत असाल ते थांबवा, डोळ्यामध्ये बघा आणि बोलणे मध्येच तोडू नका.
• रागावणे टाळा किंवा उतावळी देह बोली. उदा. डोळे फिरवू नका किंवा उसासा टाकू नका.
• तुमच्या किशोरवयीनचा जगाकडे बघण्याचा दृष्टीकोण वेगळा आहे त्याचे कौतुक करा. त्यांचे मित्र असल्यासारखे वागा आणि त्यांच्या मतांचा आदर करा. त्यांचे विचार मते ही तुमच्या पेक्षा वेगळी असू शकतात.
• ‘तु’ ऐवजी ‘मी’ वापरा. उदा. ‘तू खूप निष्ठुर आहेस, तू कुठे जाणार आहे हे कधीच सांगत नाही’. त्याऐवजी असे म्हणा: ‘ तू कुठे आहेस हे मला माहीत नसेल, तर मला तुझी काळजी वाटते’.
• उपहास, टीका आणि आरडाओरडा टाळा
• गृहीत धरू नका किंवा मनातलं वाचू नका. ऐका.
• तुम्ही आदरपूर्वक ऐकले नाही तर तरुण मुलं बोलण्याचे थांबतात.

किशोरांच्या मते तुम्ही आणि तुमचे किशोरवयीन मुलांमध्ये गैरसमज होण्याची काही सामान्य कारणे आहेत आणि पालक किशोरवयीन मुलांशी प्रभावीपणे संवाद कसा साधू शकतात याबद्दलची काही मते.

1. किशोरवयीन वर्तमानात जगतात. - हे समजून घेणे आवश्यक आहे की येथे जे काही चालू आहे त्यापैकी काही विकासात्मक गोष्टी आहेत. किशोरवयीन मुलांचा पुढचा मेंदू ज्याच्या संबंध नियोजन आणि वेळापत्रक तयार करणे याच्याशी असतो तो यावयात पूर्ण विकसित झालेला नसतो.

मुलांचे दोन आठवडया पूर्वीचे वागणे हे प्रोढांसाठी लक्ष देण्यासारखे असते. परंतु किशोरवयीन ते लक्षात ठेवत नाहीत ते पुढे जात राहतात.

तसेच आपण जेव्हा त्यांचा भविष्या बद्दल बोलतो, जसे की, “अशा स्वरुपाच्या श्रेणीमुळे तुला कॉलेजला कसा प्रवेश मिळेल?” हे ते ऐकत नाहीत. जेव्हा आपण एखाद्या किशोरांना त्यांचे भविष्य कसे सुधारता येईल याचा संदर्भ देऊन प्रवृत्त करण्याचा प्रयत्न करत असतो तेव्हा भविष्याचा विचार करा किंवा मागे वळून बघा असे सांगायला हवे.

जर तुम्हाला चांगला संवाद साधायचा असेल तर हे लक्षात घ्या की तुम्ही ज्याकाळात वाढलात त्याच काळात तुमची मुलं वाढत नाहीयेत.त्यांच्यातील चैतन्य पाहण्याची व त्यांच्या बरोबर वर्तमानात जगण्याची आवश्यकता आहे.

असे नसेल तर संमती देण्यासाठी आत्ता व नंतर गोष्टींवर लक्ष ठेवा. ह्या आठवडया बद्दल किंवा पुढच्या आठवडया बद्दल बोला.

2. किशोरांवर भावनांनी नियंत्रण केले जाते - पौगंडावस्थेतील वर्षांमध्ये, कुमारवयीन मुलांवर मेंदूच्या मध्ये असलेल्या अमिगडाला या भावनिक संरचने द्वारे नियंत्रण ठेवले जाते. अ‍ॅमिगडाला कायम ठेवण्यासाठी अविकसित पुढच्या मेंदूला नियंत्रण ठेवावे लागते.

Without a developed, rational prefrontal cortex to keep the amygdala in check, emotions run high.

Brain scans show us the impact that this “voice” has on teens. When presented with a stimulus that is unremarkable in both children and adults, the teen amygdala lights up. Where we hear a chime, they hear a gong.

3. किशोर अविश्वसनीय असे निरीक्षक आणि दुभाषे असतात - किशोरांना सूक्ष्म देहबोली लक्षात येते आणि स्वर बदललेला समजतो, परंतु त्यांचा मेंदू जास्त सतर्क असल्याने त्यांचा चुकीचा अर्थ घेतात.

एका पालकांनी आपल्या मुलीला काळजीने विचारले की, “कार्यक्रमाच्या ठिकाणी जाण्यासाठी कोण गाडी चालवत आहे?” आणि तिच्या मुलीने उत्तर दिले, "तुम्ही माझ्यावर विश्वास का ठेवत नाही ?!" तिला तिच्या आईच्या स्वरात काहीतरी वाटले, पण तिने त्याचा सर्वात वाईट निष्कर्ष काढला

प्रशंसे पेक्षा पूर्व ग्रह दूषित नसणे चांगले असते. पूर्वीच्या अनुभवांवर आधारित न बोलता संवाद साधला तर किशोरवयीन बरोबर चांगला संवाद होऊ शकतो.

4. काळजी वाहू व्यक्ती या भूमिकेतून प्रशिक्षक या भूमिकेत जाण्यामध्ये पालक अयशस्वी होतात. - मुले लहान असतात तो पर्यंत अधिकाराने संवाद करणे सोपे असते. आपण काळजी वाहू व्यक्ती म्हणून त्यांचे संरक्षण करतो व जगात कसे वागायचे हे शिकवत असतो.

पण पौगंडावस्थेत नातेसंबंधातील बदलाची सुरूवात होते, जिथे आपल्या मुलांना स्वातंत्र्य आणि समानता पाहिजे असते. जेव्हा आपण किशोरवयीन मुलांबरोबर संवाद साधतो तेव्हा ते कदाचित असे म्हणू शकतात की, “तू असा माझ्यावर नियंत्रण ठेवत आहेस!” किंवा ते आपल्याशी बोलणे थांबवू शकतात.

संवादामधील गोंधळ टाळण्यासाठी स्वतःला तपासा. त्यांना न विचारता तुम्ही काही गृहीत धरत आहात का ते बघा.

तसे असेल तर या पद्धतीने त्यांच्या बरोबर संवाद करण्याचा प्रयत्न करा, “तुझं यावरच मत जाणून घेण्यासाठी मी उत्सुक आहे.” किंवा त्यांना अभ्यास करण्यामध्ये तुमच्या मदतीची आवश्यकता आहे असे गृहीत धरण्यापेक्षा तुम्ही असे विचारू शकता, “काही करण्यासाठी तुला माझ्या मदतीची गरज आहे का?”

5. पालक चुकीचे प्रश्न विचारतात – काही किशोरवयीन मुलांची तक्रार असते की त्यांच्या आयुष्यातील प्रौढ लोक त्यांच्या पालकांपासून ते मार्गदर्शन करणार्‍या समुपदेशकांपर्यंत वारंवार विचारतात, “तू ठीक आहेस ना?” त्यांना वाटते की त्यांच्यात आणि त्याच्या मित्रांमध्ये काहीतरी चुकीचे आहे जे त्यांना दिसत नाहीये.

पालकांना ताणतणाव असतो तो त्यांच्या मुलांवर दिला जातो हे त्यांना कळत नाही

पालकत्वासाठी: जेव्हा किशोरांच्या एका गटाला त्यांना कोणत्या प्रकारचे प्रश्न विचारले पाहिजेत असं विचारलं गेलं तेव्हा एक चांगले उत्तर मिळाले: “जेव्हा मी माझ्या आईला तिच्या मित्रांशी बोलताना ऐकतो तेव्हा ती तिच्या मित्राच्या बोलण्याशी संबंधित असे प्रश्न विचारते.”

पौगंडावस्थेतील मुलांना त्यांची तपासणी करण्या ऐवजी संवाद करावा असे वाटते. योग्य प्रश्न विचारल्यास पालकांना किशोरवयीन मुलांनुसार अधिक चांगले संवाद साधण्यास मदत होईल असे वाटते.

6. किशोरवयीन असताना काय वाटते हे पालक विसरतात- ज्या पालकांना मुलांना संरक्षण द्यायचे असते त्यांना मदत करणे आणि समस्येचे निराकरण करण्याची इच्छा असते. परंतु किशोरवयीन मुलांकडून त्यांच्यावर विश्वास नाही असे घेतले जाते.

पालकत्वासाठी: जर तुमची किशोरवयीन मुले पुरेसे चांगले करीत आहेत, परंतु त्याच्या क्षमते पेक्षा कमी असेल तर, त्याकडे दुर्लक्ष करा. आपण हे कबूल केले पाहिजे की सध्या त्याचा दृष्टीकोन त्याच्यासाठी उपयोगी आहे.

आता आपल्याला पालक आणि किशोरवयीन मुलांमध्ये संवाद करण्यामध्ये येणार्‍या आडचणी साठी काय कारणीभूत हे समजले समजल्या आहेत, आपण यापैकी एखादी सवय बदलू शकता. आपले किशोरवयीन मुलं ही घडण्याच्या प्रक्रियेमधे आहेत म्हणूनच त्यांचे वर्तन मनाला लावून घेऊ नका.

आत्ताच्या क्षणात जगण्याच्या किशोरवयीनांच्या क्षमतेचा आपल्या फायद्यासाठी उपयोग करा. चुकीच्या संवादाबद्दल तुम्हाला अपराधी वाटत असेल तर तो बदलण्यासाठी जास्त उशीर करू नका. आतापासून दोन आठवड्यांनंतर त्यांना आपले जुने संवाद आठवणार नाहीत!